Licht uit het Oneindige Niets
Je druk maken over kleine dingen in het vrije Nederland.
Ode aan de gastvrijheid
Gisterenavond keek ik de film Perfect Days. Een indrukwekkende art house film met weinig woorden. De film speelt zich af in Tokyo, met in de hoofdrol een nobele, hardwerkende man op leeftijd die werkt als schoonmaker bij het bedrijf Tokyo Toilets waar hij openbare toiletten schoonmaakt.
Hoewel ik pas op de helft ben is de film nu al een aanrader. Ik wil echter vooral even stilstaan bij de publieke toiletgebouwen die in de film voorbij komen. De één nog mooier dan de ander. Over elk gebouwtje zou je bij wijze van een korte documentaire kunnen maken. De gebouwen zijn ontworpen door bekende Japanse architecten (waaronder Tadao Ando) en staan symbool voor de wereldwijd bekende Japanse cultuur van gastvrijheid.
Het toiletgebouw dat bij mij tot nu toe in het oog springt is het gebouw ontworpen door Shigeru Ban. Hierboven afgebeeld. Het gebouwtje is volledig transparant wanneer het toilet niet wordt gebruikt. Je kan dus van afstand al zien of het toilet in gebruik is ja of nee. Handig als de nood hoog is. Wanneer het toilet echter bezet is, en men de deur op slot draait, verliest het glas zijn transparantie en zorgt het voor de nodige privacy, te zien op de afbeelding hieronder.
Hoewel ik dit nog niet eerder ben tegen gekomen is dit technische snufje al stokoud en zal het voor sommige van jullie misschien ‘slechts’ een leuk trucje zijn. Ik was in elk geval positief verrast. Mocht je het leuk vinden om alle 17 toiletgebouwen die in de film voorbij komen te bekijken, dan kan dat hier.
Totale ruimte
Nu door naar het punt dat ik wil maken. Licht. Daar wil ik heen. Het toiletgebouw zetten mij aan tot nadenken over daglicht op het toilet of in de badkamer.
Zelf woon ik in een ingetogen huurhuisje waar - bij binnenkomst - het toilet naast de voordeur zit. Handig. Niet alleen als je nodig moet plassen als je net thuiskomt, maar ook omdat het toilet dan een raam heeft. Ik weet niet hoe jullie hier tegen aankijken, maar een toilet met een raam vindt ik zelf erg fijn en niet meer dan normaal. Je kan het raam open doen om even te luchten en het daglicht houdt je in contact met de buitenwereld.
Het heeft iets fijns om - waar je je ook bevindt in je woning - de buitenwereld te zien, vooral de lucht. Hetzelfde gevoel heb ik wanneer ik een lift uitstap en gelijk naar buiten kan kijken; je kan gelijk inschatten hoe hoog je zit. En daar zit het geheim van het daglicht in. Volgens de bekende Nederlandse architect en stedenbouwer Jaap Bakema heeft dat fijne gevoel er mee te maken dat we als mensen onszelf willen oriënteren. We moeten onszelf kunnen plaatsen, onszelf kunnen relateren in de oneindige ruimte - de totale ruimte zoals Bakema die noemt - om ons heen. We willen ons thuisvoelen in dit oneindige niets en dus bouwen we ankerpunten, bijvoorbeeld huizen die dienen als een thuis, omdat we onszelf anders verdwaald zouden voelen in de chaotische en onhuiselijke oneindigheid.
Deze visie gaf Bakema architectonische handvaten in zijn ontwerpen om ten alle tijden de relatie met buiten te behouden. Een visie die hij ongetwijfeld deels heeft ontwikkeld via zijn nauwe contact met Gerrit Rietveld, de meester van de open plattegrond en de relatie met buiten.
Betaalbaar klein wonen
In een volgend artikel zal ik uitgebreid ingaan op die Totale Ruimte door het boek Totale Ruimte van Annette Jansen te bespreken, maar voor nu wil ik vooral een pleidooi houden voor daglicht op het toilet.
Je hoort het goed. Een beetje overdreven zou je bijna denken om hiervoor een pleidooi te houden. Toch wil ik er iets over kwijt omdat een raam op het toilet in de huidige nieuwbouwwoningen zeker geen vanzelfsprekendheid meer is. Steeds vaker zie je badkamers en toiletten "aan de binnenkant" van de woning waarbij de (natte) ruimten worden afgezogen met mechanische ventilatie. Hieronder zo’n voorbeeld.
Nu zijn er wel degelijk redenen te bedenken om dit zo te ontwerpen. Doordat de buitenmuren van nieuwbouwwoningen tegenwoordig zo dik moeten zijn om te voldoen aan de bouwfysische eisen, houden ze door hun dikte ook veel vocht in de ruimte. In een natte ruimte als de badkamer kan dit vervelend zijn als er dan een raam in zit dat vocht naar binnen laat. Ook kan het voordelig zijn om een ruimte waar je nauwelijks bent - zoals een badkamer of toilet - niet aan de gevel te plaatsen zodat andere ruimten meer daglicht kunnen krijgen.
De Olifant in de Ruimte
Maar de spreekwoordelijke olifant in de ruimte (die in deze woning niet zal passen), zit hem natuurlijk in de huidige woningmarkt die op slot zit. Ik besef me daarom tegelijkertijd dat dit soort plattegronden één van de antwoorden zijn op diezelfde woningmarkt: je bouwt tenslotte meer huizen op hetzelfde stukje grond en op deze manier kunnen starters heel, heel, heel misschien nog een woning kopen.
Maar toch, een nieuwbouwwoning met een een hart-op-hart maat van 3,6 meter. Dat is wel erg smal. Zo smal dat je alleen op het toilet je kont er kan keren. Je betaalt voor deze woning - in deze huidige woningmarkt - een godsvermogen en je hebt niet eens fatsoenlijke hal waarin je binnenkomt of je gasten kan ontvangen. En als je nodig moet plassen als je thuiskomt, moet je nog een stuk verder lopen ook.
Er bekruipt mij het gevoel van de Tiny House beweging die door haar trendy marketing je doet geloven dat je in een minimalistisch luxe boshuisje woont, terwijl het in zekere zin een soort verkapte woonwagens zijn met als enige verschil dat je er onder de noemer “Tiny House” nu een paar honderd euro extra betaalt. Nu overdrijf ik een beetje, maar je snapt mijn punt.
Vrijheid
De man in de film Perfect Days heeft een ongekende innerlijke motivatie en staat elke dag weer op met eenzelfde positiviteit. Iedere dag vertrekt hij in de vroege ochtend met een grote glimlach richting de openbare toiletten van Tokyo. Die innerlijke drive en passie (ook wel Ikigai - waar Japanners om bekend staan) zorgt er overigens voor dat de bevolking daar tot zeer late leeftijd hun beroep uitoefent - uiteraard zolang de gezondheid het toelaat. Nu ben ik zeker geen Japan-kenner, maar iets zegt mij dat ze het woord ‘werk’ of ‘pensioen’ daar niet eens kennen met zo’n levensopvatting. Je doet gewoon waar je goed in bent. Dat noem je dan toch geen werk?
Laat ik dat meenemen uit de film. Je werk uitoefenen met een ongekende passie - ongeacht welke beroep - en trots zijn om die dienst te mogen (terug)leveren aan de maatschappij. De maatschappij waar jij zelf zoveel aan te danken hebt.
En zo legt je brein plots een link tussen de Japanse levensopvatting - toiletten zonder raam - én dodenherdenking waar je net om 20:00 uur naar hebt zitten kijken:
Ik kan mij met passie druk maken over toiletraampjes - omdat ik vrij ben.
P.S. Waar ben Ik
Ik zou dan ook zeggen, maak je vooral druk - in positieve zin - over banale zaken waarvan jij denkt dat ze belangrijk zijn en zie het als een voorrecht om je daarover druk te maken in een vrij land als Nederland. Ik maakte mij vandaag druk over een raam op het toilet. Waar maak jij je in alle vrijheid druk over?
P.S. Dit artikel is geschreven via een notitie-app op mijn smartphone in het bijzijn van daglicht. Licht afkomstig uit een eenvoudig raam met zicht op de hemel zodat ik mijzelf goed kon oriënteren; ik wist precies waar ik mij bevond in mijn woning tijdens het schrijven. Mag u raden waar. **Hint: vlak bij de voordeur**